Prolog

W skali globu niewielu ludzi chce  rozumieć.  Części wystarczy  wiedzieć,  a niektórym wręcz tylko  być.  Jednak oglądając świat, nabierając doświadczeń, powstaje dużo pytań o to czym jest człowiek, jakie mechanizmy odpowiadają za jego myślenie i postępowanie, czy faktycznie posiada "wolną wolę" oraz czy i co może na nią wpływać? Na pytania te odpowiadają religie, filozofia oraz nauka. Ta ostatnia opiera się na obserwowaniu, eksperymentowaniu, weryfikowaniu wyników oraz wnioskowaniu i dlatego na niej się opieramy. Poniżej zamieszczamy opisy badań naukowych, odnoszących się do sposobu funkcjonowania człowieka. To obszar naszej pasji poznawania i chęci rozumienia.

Dyrektor Programowy

"Ludzie myślą tak, jak ja"

Fałszywa zgodność

Człowiek ma podświadome przekonanie, że ludzie -  generalnie  - myślą tak, jak on. Jeżeli nawet obecnie jeszcze tak nie myślą, to z pewnością jego poglądy będą wyrażać w przyszłości. Badania naukowe wykazały jak silny jest to mechanizm myślenia.
Jak powszechnie on występuje?
Jak takie przekonanie wpływa na postawę człowieka?

 WPROWADZENIE

Prof. Lee Ross

W idealnym świecie człowiek miałby na tyle szerokie spojrzenie, że widziałby siebie oraz innych ludzi w sposób obiektywny, realny i prawidłowy. Człowiek jednak niejednokrotnie wypowiada opinie niemądre i jest przekonany o ich słuszności. Co więcej, prezentuje przekonanie, że inni ludzie z pewnością też tak uważają i zgadzają się z nim. Właśnie tę cechę człowieka, jako pierwszy, postanowił objąć badaniami naukowymi  prof. Lee Ross  ze  Stanford University.
W roku 1977 prof. L.Ross przeprowadził serię czterech badań, na podstawie których sformułował termin, który na stałe wszedł do języka świata psychologii -  efekt fałszywego konsensusu  ("false consensus effect", "consensus bias").  Pojęcie to oznacza przekonanie człowieka, że inni ludzie  generalnie  myślą podobnie do niego. Jest to wszechobecny  błąd poznawczy,  który powoduje, że ludzie uważają swój sposób myślenia, działania, własne przekonania i wyznawane wartości jako częste, powszechne, podzielane przez dużą liczbę innych osób oraz  odpowiednie  do istniejących okoliczności. W efekcie człowiek nie uważa swoich poglądów i działań za  "dziwne",  a raczej za  normalne  i  powszechne.  To zapewnia człowiekowi pewność siebie. Takie postrzeganie swoich decyzji i opinii jest ściśle powiązane z mechanizmem  ego  (pozytywnie zniekształconym obrazem samego siebie) i powoduje u człowieka brak skłonności do samokrytycyzmu.

Prof. Todd Rogers

Przekonanie człowieka, że inni ludzie  generalnie  myślą podobnie do niego rozszerza się również na jego przewidywania dotyczące poglądów ludzi w przyszłości. Człowiek podświadomie odczuwa przekonanie, że inni ludzie w przyszłości będą posiadać poglądy zbieżne z jego obecnym zapatrywaniem. Tę cechę człowieka nazwano w psychologii  "a belief in a favorable future"  (wiara w sprzyjającą przyszłość).  Przedstawiamy poniżej interesujące badania, które w latach 2014-2017 przeprowadził  prof. Todd Rogers.  Były one zrealizowane na dużych populacjach ludzi i w różnych kulturach (Chiny, Japonia, Holandia, Wlk.Brytania, USA).
Skoro człowiek  nierealnie  postrzega swoje przekonania i działania, to czy  realnie  widzi świat wokół siebie?  W roku 1991  prof. Lee Ross  ukuł termin  "realizm naiwny",  który określa ludzką tendencję do wierzenia, że widzi świat wokół siebie obiektywnie, gdy jest on jednak obrazem  zafałszowanym  przez licznie występujące w ludzkim umyśle błędy postrzegania  (błędy poznawcze).  W efekcie człowiek jest pewny swoich przekonań, pewny poprawności swojego myślenia i działania, a ludzi, którzy się z nim nie zgadzają ocenia jako niedoinformowanych, irracjonalnych lub stronniczych. To cecha człowieka niezbędna do poznania, by powstała w nas cierpliwość do "trudnych" rozmów z ludźmi oraz by skutecznie unikać z nimi konfliktów.

Opracował Tomasz Krawczyk na podstawie:
Lee Ross, David Greene, Pamela House, "The false consensus effect: An egocentric bias in social perception and attribution processes", Journal of Experimental Social Psychology, 1977, 13(3), 279-301
Todd Rogers, Don A.Moore, Michael I.Norton, "The Belief in a Favorable Future", Psychological Science, 2017, 28 (9): 1290-1301
Lee Ross, Dale W.Griffin, "Subjective Construal, Social Inference, and Human Misunderstanding", Advances in Experimental Social Psychology, 1991, 24, 319-359

 BADANIA PROF. LEE ROSSA

Prof. Lee Ross

Prof. Lee Ross  przeprowadził w roku 1977 cztery badania, które po raz pierwszy ukazały skalę  efektu fałszywego konsensusu.  Badania te weszły do kanonu nauki o psychologii myślenia człowieka.
BADANIE 1   Próbę badawczą stanowiło 320 studentów  Stanford University. Przedstawiono im opis czterech krótkich historii, napisanych specjalnie na potrzeby badania. W każdej historii przedstawiono sytuację, w której należało dokonać wyboru, spośród wyłącznie dwóch możliwości. Proszono ich o oszacowanie odsetka swoich rówieśników, którzy wybraliby każdy z dwóch proponowanych sposobów działania. Po zapisaniu swojego szacunku proszono o dokonanie własnego wyboru odpowiedzi. Oto przedstawione sytuacje:

A.  Wychodzisz z pobliskiego supermarketu. Mężczyzna w garniturze pyta Cię, czy lubisz robić zakupy w tym sklepie. Odpowiadasz całkiem szczerze, że tak, lubisz tam robić zakupy, ponieważ jest blisko twojego domu, ma dobre produkty i w dobrych cenach. Następnie mężczyzna ujawnia, że Twoja odpowiedź została sfilmowała i prosi Cię o podpisanie zgody na wykorzystanie nagrania w reklamie telewizyjnej danej sieci supermarketów. Jaki procent Twoich rówieśników według Ciebie podpisałoby zgodę? Jaki odsetek Twoich rówieśników odmówiłoby podpisania zgody? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.
B.  Rozpoczynasz studia i przyjeżdżasz na pierwszy dzień zajęć. Profesor mówi, że ocena z jego przedmiotu będzie zależała od pracy złożonej do niego podczas ostatnich zajęć. Daje Wam możliwość wyboru z dwóch wariantów napisania pracy zaliczeniowej: możecie pracować samodzielnie lub w trzyosobowych zespołach, gdzie składana będzie jedna zbiorcza praca grupowa. W pierwszym wariancie każdy student będzie oceniony indywidualnie, podczas gdy w drugim przypadku, wszystkie trzy osoby pracujące razem otrzymają taką samą ocenę. Jaki procent Twoich rówieśników, według Twoich szacunków, wybrałoby pracę w grupie? Jaki odsetek Twoich rówieśników wybrałoby zaliczenie indywidualne? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.
C.  Podczas jazdy przez obszar miejski zostajesz zatrzymany przez policjanta, który informuje Cię, że Twoja prędkość została zmierzona za pomocą radaru. Według urządzenia jechałeś z prędkością 35 mil/h, gdzie dozwolone było 25 mil/h. Uważasz pomiar za prawidłowy, bo masz świadomość przekroczenia przez siebie prędkości. Po odjechaniu sprawdzasz otrzymany dokument i stwierdzasz, że notatki dotyczące pogody, widoczności, czasu i miejsca naruszenia przepisu są nieprawidłowe. Pismo informuje, że możesz zapłacić mandat w wysokości 20 USD przelewem lub musisz stawić się w sądzie rejonowym w ciągu najbliższych dwóch tygodni, aby zakwestionować poprawność wystawienia mandatu. Jaki procent Twoich rówieśników, według Twoich szacunków, zapłaciłoby 20 USD przelewem? Jaki odsetek Twoich rówieśników wybrałby zakwestionowanie mandatu i skierowanie sprawy do sądu? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.
D.  Kongres USA proponuje ożywienie programu kosmicznego i przeznaczenie dużych sum na załogową i bezzałogową eksplorację Księżyca oraz planet najbliższych Ziemi. Zwolennicy programu twierdzą, że zapewni on wzrost miejsc pracy, pobudzi technologię i pobudzi narodową dumę. Przeciwnicy argumentują, że program kosmiczny będzie wymagał albo wzrostu podatków, albo też zabrania dużych pieniędzy z innych ważnych krajowych działań. Ponadto zaprzeczają, że przyniesie on pożądane efekty, o których mówią zwolennicy programu. Obie strony oczywiście odrzucają wzajemne roszczenia i ostatecznie przeprowadza się publiczne referendum. Jaki procent Twoich rówieśników, według Twoich szacunków, głosowałoby za zwiększeniem wydatków na program kosmiczny? Jaki odsetek Twoich rówieśników głosowałoby przeciw? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.

WYNIKI:  W przypadku każdej historii, osoby badane miały tendencję do oceniania wybranej przez siebie odpowiedzi, jako bardziej prawdopodobnej do wybrania przez rówieśników. Wyniki statystyczne ukazały, że średnio 70% uczestników badania spodziewało się, że inne osoby dokonałyby takiego samego wyboru, co oni. Przy charakteryzowaniu ludzi wybierających poszczególne opcje, osoby badane używały więcej  skrajnych  i  negatywnych  ocen w stosunku do ludzi wybierających opcję inną, niż oni.
Pierwsze badanie wykazało, że ludzie mają tendencję do przeceniania stopnia aprobaty przez innych ludzi swoich własnych decyzji i wyborów. Postanowiono przeprowadzić kolejne badanie, które zbada, czy ludzie przeceniają również stopień podzielania przez innych ludzi ich nawyków, preferencji, lęków, codziennych czynności, a nawet cech osobistych.
BADANIE 2   Próbę badawczą stanowiło 80 studentów  Stanford University.  Przedstawiono im kwestionariusz zawierający  35 cech charakteryzujących człowieka.  Osoby badane kategoryzowały siebie pod kątem danych cech i szacowały odsetek  rówieśników w ogóle,  którzy pasują do każdej z podanych kategorii.
WYNIKI:  Osoby badane oceniły, że ich rówieśnicy  podzielają  cechy / poglądy / problemy  zaznaczone przez nich w kwestionariuszu, jako cechujące ich samych. W sumie na 35 cech, aż w 33 z nich osoby badane uważały, że inni ludzie  podzielają  te same cechy charakteru, zachowania i preferencji.
BADANIE 3    Próbę badawczą stanowiło 104 studentów  Stanford University.  Osobom badanym przedstawiono dwie nieco różniące się od siebie wersje jednej sytuacji. Następnie proszono o wskazanie, którą z dwóch alternatyw wybraliby osobiście i poproszono o oszacowanie odsetka rówieśników, którzy podjęliby każdą z dwóch możliwych decyzji. Oto pierwsza wersja danej historii:

      Oficjalnym wymogiem kursu wprowadzającego do psychologii jest udział w minimum trzech eksperymentach w ciągu kwartału. Karty zapisów do eksperymentów są umieszczone na tablicy ogłoszeń na korytarzu, co pozwala studentom wybrać dogodny dla siebie czas na wybór tematu badania. Decydujesz się zapisać na jeden z nich, opisany jako "badanie dotyczące nastawienia".
      Stawiasz się w wyznaczonym czasie i miejscu, gdzie eksperymentator opisuje swoje badanie. Wyjaśnia, że zajmuje się perswazją i zmianą postaw ludzi. Eksperyment będzie porównywał skuteczność różnych rodzajów technik komunikacji. Mówi, że dziś potrzebuje osób, które będą chodziły po kampusie przez 30 minut nosząc tablicę "kanapkową", na której będzie napis: "Jedz u Joe". W trakcie jej noszenia będą również notować liczbę osób, które będą coś do nich mówiły oraz ich płeć i rodzaj komentarza (pozytywny, negatywny, neutralny).
      Na koniec eksperymentator podkreśla, że nie jesteś zmuszony do udziału, ale oczywiście wolałby, abyś spełnił jego prośbę o założenie tablicy i dokonanie niezbędnych obserwacji. Osoby, które zdecydują się nie uczestniczyć, wyjaśnia, nie będą miały szansy nauczenia się czegoś interesującego i wsparcia projektu badawczego, ale mimo to otrzymają zaliczenie na poczet wymaganej liczby udziału w badaniach.
      Jaki procent twoich rówieśników zgodziłoby się nosić tablicę po kampusie? Jaki odsetek odmówiłoby jej noszenia? (suma powinna wynieść 100%)

Druga wersja historii różniła się wyłącznie brzmieniem napisu na tablicy. Zamiast  "Jedz u Joe",  napis brzmiał  "Żałuj" (Repent).
Na zakończenie osoby badane zapytano, czy osobiście zgodzą się, czy też odmówią noszenia tablicy kanapkowej. Byli również zobowiązani do określenia cech typowej osoby w ich wieku i płci, która zgodziłaby się nosić tablicę, oraz typowej osoby, która odmówiłaby jej noszenia. Cechy, na podstawie których określano "typowe osoby" to: kooperatywność, nieśmiałość, agresywność, uległość, atrakcyjność, dociekliwość, prawość i cynizm.
WYNIKI:  Osoby badane w swoich wyborach podzieliły się blisko po równo: połowa zgodziłaby się nosić tablicę, druga połowa odmówiłaby jej noszenia; w pierwszej grupie połowa zgodziłaby się nosić tablicę z napisem  "Jedz u Joe"  i połowa zgodziłaby się nosić tablicę z napisem  "Żałuj".  Szacując  konsensus  średnio wszystkie osoby badane określiły, że 64% innych ludzi wybrałoby tak samo, jak oni.
BADANIE 4    Próbę badawczą stanowiło 80 studentów  Stanford University.  Podobnie jak w badaniu nr 3, studenci zostali zapytani, czy zgodzą się w ramach "badania komunikacji" chodzić po kampusie z tablicą z napisem  "Jedz u Joe"  lub złowieszczym  "Żałuj".  W tym badaniu  prof. Lee Ross  zamierzał sprawdzić, czy wyniki wyjdą podobne do wyników badania nr 3 oraz, wprowadzając jedną zmianę, czy będzie różnica w ocenie  "typowych ludzi",  kiedy osoby badane nie będą oceniać hipotetycznych ludzi, a będą oceniać konkretne osoby.
Na początku poproszono uczestników o wypełnienie kwestionariusza, w którym przedstawiono wiele działań człowieka i należało przy każdym z nich zaznaczyć  lubię / nie lubię.  Po tym przedstawiono przebieg badania (noszenie tablicy z napisem przez 30 min. po terenie kampusu). Gdy badany podjął własną decyzję o noszeniu lub nie noszeniu tablicy, poproszono go o dokonanie oceny  społecznego konsensusu  co do swojego wyboru. Następnie poproszono o ocenę cech jednej osoby, która się zgodziła i jednej, która odmówiła noszenia tablicy. Byli to rzekomo uczestnicy wcześniejszej edycji tego badania, w związku z tym naukowiec posiadał wypełnione przez nich kwestionariusze z zaznaczonymi preferencjami (lubię / nie lubię). W rzeczywistości kwestionariusze te zostały opracowane przez eksperymentatora na potrzeby niniejszego badania. Jeden z kwestionariuszy (A), należący do osoby, która zgodziła się nosić tablicę informował, że osoba ta lubiła  "chodzić, czytać, rzeźbić, biegać, huśtać się, leżeć na plaży i jeść",  a nie lubiła  "przebywać w tłumie, przebywać w pomieszczeniu przez cały dzień, poczucia presji ze strony ludzi oraz konieczności prowadzenia z nimi rozmowy".  Drugi kwestionariusz (B), należący do osoby, która odmówiła noszenia tablicy sugerował, że osoba ta lubiła  "słuchać, rozmawiać, śmiać się, piec, zajmować się sztuką i rękodziełem, bawić się z psem oraz drażnić bliskich przyjaciół",  ale nie lubi  "pisać prac semestralnych, siedzieć na nudnych zajęciach, przebywać ze źle wychowanymi dziećmi lub nieprzyjemnymi dorosłymi".
WYNIKI:  Wyniki badania nr 4 są praktycznie takie same, jak wyniki badania nr 3. Potwierdziło ono powtarzalność stopnia występowania  efektu fałszywego konsensu,  oraz języka opisu innych ludzi, wykazujących postawę podobną lub odmienną. Badanie ukazało również, że na ocenę innych ludzi nie wpływa fakt ich lepszego poznania. Kluczowym kryterium oceny innego człowieka był wyłącznie fakt podjęcia decyzji zgodnej lub odmiennej z decyzją osoby badanej.


Opracował Tomasz Krawczyk na podstawie:
Lee Ross, David Greene, Pamela House, "The false consensus effect: An egocentric bias in social perception and attribution processes", Journal of Experimental Social Psychology, 1977, 13(3), 279-301



 BADANIA PROF. TODDA ROGERSA

Prof. Todd Rogers

Efekt fałszywego konsensusu,  czyli przekonanie, że ludzie  generalnie  myślą podobnie, rozszerza się również na przewidywania dotyczące poglądów ludzi w przyszłości. Człowiek podświadomie odczuwa przekonanie, że inni ludzie w przyszłości będą posiadali poglądy zbieżne z jego obecnym zapatrywaniem. Tę cechę człowieka nazwano w psychologii  "a belief in a favorable future" (wiara w sprzyjającą przyszłość).  Oznacza ona przekonanie człowieka, że jeżeli ludzie obecnie prezentują inny pogląd, to z czasem go zmienią i zgodzą się z jego postrzeganiem sprawy.
Szerokie badania w tym zakresie przeprowadził w latach 2014-2017  prof. Todd Rogers  z  Harvard University.  Wykazały one, że ludzie posiadający określony pogląd są bardziej przekonani, że ludzie go w przyszłości podzielą, niż że będą mieli pogląd przeciwny. Założenie to można sparafrazować:  "W przyszłości ludzie zrozumieją i będą mieli pogląd tak prawidłowy, jak ja".
Prof. Rogers przeprowadził w sumie 6 badań, na licznych próbach badawczych rzędu 250-824 osób, w krajach tj. USA, Wielka Brytania, Holandia, Chiny i Japonia. Uczestnicy odpowiadali na pytania, dotyczące generalnie dziewięciu tematów:  1. aborcja, 2. małżeństwa osób homoseksualnych, 3. zmiany klimatyczne, 4. poglądy polityczne, 5. przynależność partyjna, 6. poparcie prezydenta, 7. napoje gazowane, 8. stosunek do  National Basketball Association (NBA)  i 9. preferencje odnośnie oprogramowania telefonu. Proszono uczestników o przedstawienie własnej opinii na określony temat i określenie przewidywanych opinii większości ludzi w przyszłości, za rok, 5 lub 20 lat. Oto przykładowe pytania:

Czy dostęp do legalnej aborcji powinien być łatwiejszy, czy trudniejszy?
Czy za 20 lat więcej Amerykanów będzie wolało, aby dostęp do legalnej aborcji był łatwiejszy czy trudniejszy?


WYNIKI:  Wyniki badań ukazały jednoznacznie, że ludzi cechuje  "wiara w sprzyjającą przyszłość" (BFF - a belief in a favorable future).  Przykładowo:

90% osób badanych zgadzających się z opinią, że za zmiany klimatu odpowiada człowiek uważało, że za 20 lat więcej ludzi będzie wierzyło, że to ludzie powodują globalne zmiany temperatury.

85% zwolenników bezproblemowego zawierania małżeństw homoseksualnych uważało, że za 20 lat więcej ludzi będzie wolało, by małżeństwa osób tej samej płci były łatwiejsze.

83% zwolenników obecnego prezydenta uważało, że poparcie dla niego wzrośnie w ciągu 1 roku.

81% zwolenników łatwiejszego dostępu do legalnej aborcji uważało, że za 20 lat więcej ludzi będzie wolało, by dostęp do legalnej aborcji był łatwiejszy.

75% uczestników badania, po zadeklarowaniu, czy wolą Coca-Colę czy Pepsi uważało, że za 20 lat więcej ludzi będzie preferowało napój ten, który on preferuje.

72% uczestników badania, po zadeklarowaniu, czy preferują mobilny system operacyjny Android czy Apple uważało, że za 5 lat preferowany przez nich system będzie szerzej używany w porównaniu z tym drugim.

62% uczestników uważało, że w przyszłości obywatele ich kraju podzielą ich poglądy polityczne.



Opracował Tomasz Krawczyk na podstawie:
Todd Rogers, Don A.Moore, Michael I.Norton, "The Belief in a Favorable Future", Psychological Science, 2017, 28 (9): 1290-1301



 EKSPERYMENT "KRYZYS WODNY"

prof. B.Monin

prof. M.I.Norton

W 2003 roku  prof. Benoît Monin  ze  Stanford University  i  prof. Michael I. Norton  z  Princeton University  opublikowali wyniki eksperymentu, ukazującego postrzeganie podobieństwa lub różnic w postawie innych ludzi podczas realnego wydarzenia. Na terenie miasteczka studenckiego  Princeton University  zaaranżowano "kryzys wodny".  Administracja osiedla wprowadziła obostrzenia w używaniu wody, m.in. poproszono o niekorzystanie z prysznica od godziny 17.00 jednego dnia do godziny 17.00 dnia kolejnego. Po tym czasie naukowcy przeprowadzili badanie ankietowe, sprawdzające postawę studentów oraz postrzeganie przez nich podejścia do obostrzeń innych mieszkańców osiedla. W sumie próbę badawczą stanowiło 415 osób.
WYNIKI:  47% osób badanych nie dostosowało się do obostrzeń administracji osiedla i brało prysznic w godzinach, w których proszono, by tego nie robić. 53% mieszkańców zrealizowało wytyczne i nie brało prysznica w tym czasie. 72% wszystkich osób badanych uważało, że inni mieszkańcy osiedla  postępowali dokładnie tak samo, jak oni.  Zarówno osoby, które działały zgodnie z zaleceniami, jak i te, które nie podporządkowały się obostrzeniom uważały, że są w większości.

Opracował Tomasz Krawczyk na podstawie:
B.Monin, Michael I.Norton, "Perceptions of a Fluid Consensus: Uniqueness Bias, False Consensus, False Polarization, and Pluralistic Ignorance in a Water Conservation Crisis", Personality and Social Psychology Bulletin, 2003, str. 559-567



 WNIOSKI

Poczucie, że  "ludzie myślą tak, jak ja"  zapewnia człowiekowi  "strefę komfortu",  w której czuje się akceptowany przez społeczeństwo i czuje się "ważnym". Potrzeba  bycia ważnym  jest jednym z pięciu priorytetów pracy  mózgu   (dr Sébastien Bohler wskazał ich jedynie pięć).  Te pięć priorytetów pracy  prążkowia  (centralnej części układu limbicznego zwanego  mózgiem emocjonalnym)  determinuje wszystkie zachowania człowieka.
Mózg  powstał i wyewoluował w celu zapewnienia przeżycia organizmowi i jego potomstwu. By to osiągnąć organizm musi wykazywać się odwagą, zdecydowaniem i pewnością siebie, by skutecznie zdobywać pożywienie i partnerów. W tym celu mózg człowieka stale zapewnia mu  korzystny dla siebie  obraz rzeczywistości,  co zapewnia często wręcz brawurową odwagę oraz niezachwianą pewność siebie. Mechanizmem za to odpowiedzialnym jest  ego,  które interpretuje wszystkie sytuacje w sposób dla siebie odpowiedni (czyli przychylny i korzystny), choć - jak wykazały badania nad wskaźnikiem  better than average  ("powyżej średniej")  -  interpretuje je zazwyczaj w sposób fałszywy. Badania te wykazały, że większość ludzi ma  nierealistyczną  ocenę samego siebie i otoczenia, w którym żyje. Gdy badacze dysponowali obiektywnymi ocenami specjalistów okazywało się, że ludzie oceniali siebie lepiej, niż powinni, czyli błędnie i irracjonalnie.  Efekt fałszywego konsensusu  jest ściśle powiązany z mechanizmem  ego.  Jest  błędem oceny sytuacji,  który należy brać pod uwagę podczas codziennych interakcji z ludźmi.
Umysł człowieka nie ocenia rzeczywistości obiektywnie, lecz wytwarza swój własny jej  obraz.  Co więcej, takim zafałszowanym  obrazem rzeczywistości  kieruje się podczas podejmowania przez siebie decyzji oraz wyrażania jakichkolwiek opinii ("tak to widzę i tak uważam").  Człowiek  wyobraża  sobie i  podświadomie  wierzy, że duża część innych ludzi podziela jego poglądy, wykazuje zrozumienie dla jego podejścia oraz odbiera jego decyzje i zachowania jako słuszne, uzasadnione i prawidłowe (badania  prof. Lee Rossa).  Jeżeli nawet obecnie nie wyrażają jeszcze takich poglądów, to żywi przekonanie, że w przyszłości z pewnością będą już takie poglądy wyrażać (badania  prof. Todda Rogersa).  Daje mu to poczucie pewności siebie oraz poczucie bezpieczeństwa w realizowanych przez siebie działaniach. W efekcie człowiek z natury wypowiada opinie, poglądy i oceny z dużą pewnością siebie, co jest zjawiskiem komplikującym współżycie w grupie. Wypowiedzenie jakiejkolwiek opinii uruchamia automatyczną reakcję ludzkiego umysłu nazwaną  potrzebą bycia konsekwentnym.  Kiedy człowiek wypowie swoją opinię, nawet niemądrą, odczuwa silną  wewnętrznąpodświadomą  potrzebę zachowania zgodności z nią swojego postępowania i poglądów.
Jakie wnioski można z tej wiedzy wyciągnąć?

1.Po pierwsze wiedząc, że wiele opinii wyrażanych przez człowieka nie jest głęboko przemyślanych, a jest wynikiem  automatycznych  reakcji, czyli  mechanizmów  działających w umyśle, wykazuj cierpliwość i wyrozumiałość.
2.By doprowadzić do porozumienia ukazuj wyjątki od reguł określonych przez rozmówcę. Wyjątki zmuszają do zastanowienia, często "otwierają oczy" na inne spojrzenie na sprawę, co powoduje wycofanie się z zajętego stanowiska. Nie oczekujmy jednak tego od swojego rozmówcy wiedząc, że wypowiedziana przez niego opinia uruchomiła w nim  podświadomy  mechanizm  potrzeby bycia konsekwentnym.  Psychologia  nie pozwala  mu tak łatwo wycofać się z zajętego stanowiska (nawet, gdy swoim zachowaniem lub opiniami się kompromituje). Dlatego trzymaj się zasady  "zawsze pozwól rozmówcy wyjść z twarzą".  Czasem trzeba poczekać. Zdarza się, że po czasie za to dziękuje.

Działający w umyśle mechanizm  fałszywego podobieństwa myślenia  zapewnia pewność siebie i zwiększa poczucie własnej wartości. Efekt ten jest szczególnie zauważalny w  grupach,  gdzie wszystkim wydaje się, że ich  poglądy  podzielają pozostałe osoby, co wzmacnia identyfikowanie się i utożsamianie z tymi poglądami. Ponieważ członkowie grupy funkcjonują w  konsensusie  (zgodzie i porozumieniu) i rzadko spotykają osoby kwestionujące ich sposób myślenia lub poprawność zachowania, mają skłonność do przekonania, że stanowcza większość ludzi  myśli tak, jak oni.
Na koniec należy jeszcze zaznaczyć, że  efekt fałszywego konsensu  dotyczy  ogólnego  wyobrażenia człowieka na temat zgodności myślenia i zachowania innych ludzi z jego poglądami i działaniami. W niektórych obszarach mechanizm  ego  powoduje u niego wyobrażenie odmienne od  fałszywego konsensu,  gdyż zapewnia mu poczucie  wyjątkowości  i odmienności sposobu myślenia i działania. By umieć w rozmowie z człowiekiem wychwycić, w których poglądach i działaniach uważa on ludzi za podobnie lub odmiennie myślących i w efekcie prawidłowo na nie reagować, należy stale się rozwijać. Temat ten omawiamy podczas szkoleń.

Opracował: Tomasz Krawczyk

  • - wersja PDF (388 kb)

Napisz do nas


Na podstawie:
Lee Ross, David Greene, Pamela House, "The false consensus effect: An egocentric bias in social perception and attribution processes", Journal of Experimental Social Psychology, 1977, 13(3), 279-301
Lee Ross, Dale W.Griffin, "Subjective Construal, Social Inference, and Human Misunderstanding", Advances in Experimental Social Psychology, 1991, 24, 319-359
B.Monin, Michael I.Norton, "Perceptions of a Fluid Consensus: Uniqueness Bias, False Consensus, False Polarization, and Pluralistic Ignorance in a Water Conservation Crisis", Personality and Social Psychology Bulletin, 2003, str. 559-567
Gilbert J. Botvin, Elizabeth M. Botvin, Eli Baker, L Dusenbury, CJ Goldberg, "The false consensus effect: predicting adolescents' tobacco use from normative expectations", Psychological Reports, 1992, 70 (1): 171-8
Yoel Yinon, Avigail Mayraz, Shaul Fox, "Age and the False-Consensus Effect", The Journal of Social Psychology, 1994, 134 (6): 717-725
Todd Rogers, Don A.Moore, Michael I.Norton, "The Belief in a Favorable Future", Psychological Science, 2017, 28 (9): 1290-1301
Marks & Miller, "Dziesięć lat badań nad efektem fałszywego konsensusu: przegląd empiryczny i teoretyczny", 1987
Joachim I Krueger, "People Are Like Me", Psychology Today, 2018

KOLEJNE EKSPERYMENTY I BADANIA NAUKOWE

KOLEJNE EKSPERYMENTY
I BADANIA NAUKOWE

Mózg chce więcej

Badania prof. Wolframa Schultza

Jakimi priorytetami kieruje się ludzki mózg?  Prof. Wolfram Schultz  wykazał w swoich badaniach system pracy mózgu, zapewniający człowiekowi satysfakcję lub jej brak.

Kiedy osiągnięcie nawet ambitnego celu nie zapewnia satysfakcji?
Jak zapewnić motywację personelu?

Warunkowanie

Thorndike, Pawłow, Skinner

Warunkowanie oznacza wyrabianie nowych  odruchów.  Są one kluczowe dla jakości komunikacji i sposobu nabywania nowych umiejętności.

Czy odruchy można wytwarzać świadomie?
Jak odbywa się wytwarzanie prawidłowych odruchów?

Ego

O wyobrażeniu siebie

Ego  to wyobrażenie o sobie samym. Jest mechanizmem niezbędnym do przeżycia, lecz również problematycznym. Człowiek z natury uważa, że jest "lepszy". W badaniach przyjęto wskaźnik  better than average.

Czy przekonanie o swojej wyjątkowości jest powszechne?
Czy skupienie na sobie ułatwia ludziom wywieranie na nas wpływu?

Dysonans poznawczy

O ratowaniu EGO

Ego  mówi człowiekowi, że jest ponadprzeciętny  (better than average).  Gdy człowiek zaprzeczy takiemu swojemu przekonaniu staje się nieobliczalny.

Jak reagować na dysonans poznawczy?
Co go wywołuje?

"Ludzie myślą tak, jak ja"

Fałszywa zgodność

Człowiek ma podświadome przekonanie, że ludzie -  generalnie  - myślą tak, jak on. Jeżeli nawet obecnie jeszcze tak nie myślą, to z pewnością jego poglądy będą wyrażać w przyszłości. Badania naukowe wykazały jak silny jest to mechanizm myślenia.

Jak powszechnie on występuje?
Jak takie przekonanie wpływa na postawę człowieka?

Wiara w sprawiedliwy świat

Eksperymenty prof. Melvina Lernera

Powszechne jest przekonanie, że człowiek ponosi  konsekwencje  własnych decyzji, że przydarza mu się to, na co  zasłużył.  Jak silna jest wiara w sprawiedliwy świat?

Jak oceniany jest człowiek, któremu przydarza się tragedia?
Czy ludzie obwiniają kogoś za stan, w jakim się znalazł?

Efekt Pigmaliona

Eksperymenty prof. Roberta Rosenthala

Efekt Pigmaliona  to uformowanie osoby, stworzenie jej, poprzez swój stosunek do niej.

Jak nasze oczekiwania wpływają na drugiego człowieka?
Co w naszej postawie wywiera silny wpływ?

Zarządzanie Ludźmi

Ewolucja myśli zarządczej

Skuteczność działania ludzi zawsze była przedmiotem troski przedsiębiorców. Ich pomysłom w sukurs przyszła również nauka.

Jakie błędy zauważono w zarządzaniu personelem?
Które z nich są cały czas popełniane?

Jak rozumieć intuicję?

Badanie prof. Antoine Bechara

Kiedy człowiek nie wie czego się spodziewać, jego organizm już to wie. Naukowcy mierzyli reakcje ciała ukazujące stan układu nerwowego.

Jak wygląda relacja między intuicją, a świadomym postrzeganiem?
Czy doświadczenie sprzyja prawidłowej intuicji?

Co wpływa na relację?

Harlow, Wall, Niiya i Deaux

Wydaje się, że zapewnienie przeżycia jest wartością najwyższą. Okazuje się, że w naturze są wartości wyższe od zapewnienia bytu.

Co jest ważne dla wszystkich?
Na czym należy się skupić chcąc budować z ludźmi pozytywne relacje?

Mimika a Emocje

Eksperyment prof. Paula Ekmana

Powszechne są powiedzenia  rozchmurz się  lub  uśmiechnij się.  Czy mają one sens?

Czy mimika wpływa na  nastrój?
Czy można  poprawić  sobie  nastrój  utrzymując uśmiech na twarzy?

Wyuczona bezradność

Eksperymenty Seligmana-Maiera, Richtera

Opis i wnioski z kluczowych badań psychologicznych nt. aktywności i bierności.

Dlaczego człowiek bywa bierny lub czuje się bezradny?
Czy aktywności można się nauczyć?

Efekt widza

O braku poczucia odpowiedzialności

Efekt widza  -  człowiek widzi negatywne zdarzenie, ma możliwość zareagowania, lecz nie podejmuje żadnych działań.

Czy ty też możesz być osobą bierną, gdy należy reagować?
Czym powodowana jest bierność człowieka?

Tożsamość grupowa

Badania prof. Henriego Tajfela

Człowiek nabywa cech typowych dla grupy, z którą się utożsamia. Zachowanie grupy, jej wartości i sposób myślenia stają się jego sposobem myślenia i działania. Człowiek dba, by jego grupa "wygrywała", czyli zyskiwała więcej, niż inne grupy ludzi.

Czy można oczekiwać od człowieka obiektywnych ocen innych ludzi?
Jak przynależność do grupy wpływa na ludzkie decyzje?

Odgrywanie roli grupy

Eksperyment Zimbardo

Eksperyment  prof. Philipa Zimbardo  ze  Stanford Univeristy  ukazał mechanizm kluczowy dla ludzkiego postępowania.

Jaką rolę odgrywasz ty, a jaką twój klient, pracownik lub przełożony?
Co determinuje odgrywanie przez człowieka określonej roli?

Jaskinia zbójców

Eksperyment Sherifa

Najsłynniejszy eksperyment psychologa  prof. Muzafera Sherifa,  nazwany "Jaskinia Zbójców" (Robbers Cave), analizujący zachowanie grup w sytuacjach konfliktowych.

Jakie są powody podziału na my i oni.
Co zapewnia integrację i wspólne działanie?

Eksperyment Milgrama

Oddziaływanie i wywieranie wpływu

Badanie z bardzo mocnymi wynikami.

W jakich sytuacjach każdy z nas jest skłonny krzywdzić innych ludzi?
Co może spowodować działania niemiłe dla innej osoby?

Konformizm

Eksperymenty Sherifa i Ascha

Najsłynniejsze badania nad konformizmem człowieka przeprowadziło dwóch psychologów:  prof. Muzafer Sherif  i  prof. Solomon Asch.

W jakich sytuacjach człowiek zmienia zdanie pod wpływem grupy?
Dlaczego przyjmuje opinie innych ludzi jako swoje?

Trzecia Fala

Mechanizmy oddziaływania

Ron Jones  był nauczycielem historii w liceum w Kalifornii. Jego uczniowie nie byli w stanie pojąć, jak niemieckie społeczeństwo mogło popierać nazistów. Postanowił unaocznić im mechanizm zdobywania zwolenników idei i zasad. Przeprowadził spontaniczny, osobisty, improwizowany eksperyment socjologiczny, tworzący z uczniów zagorzałych zwolenników przedsięwzięcia.

Co wpływa na zaangażowanie się w ideę?
Co poza samą ideą angażuje ludzi w przedsięwzięcie?

Gdy warunki są zbyt dobre

Eksperyment Calhouna

Etolog  John B.Calhoun  umieścił populację myszy w idealnym środowisku do życia. Wynik był zaskakujący.

Co jest warunkiem aktywności i chęci rozwoju?
Co może zabić motywację do działania?

Automatyzmy

Nieuświadomione mechanizmy umysłu

Człowiek jest istotą barwną. Posiada wiele  mechanizmów  myślenia, które tworzą jego koloryt. Wiele reakcji jest trudnych do przewidzenia, lecz są też takie, które są przewidywalne. Opierają się one na  automatycznychnieświadomych  mechanizmach pracy mózgu. Przedstawiamy je wraz z opisem badań, które pozwoliły je zrozumieć.

Kiedy człowiek działa  mechanicznie  bez udziału własnej woli?
Które zachowania uruchamiają w nim  automatyczne  reakcje?

Stopa w drzwi

Foot in The Door

Postępowanie człowieka opiera się na  mechanizmach  działających w nim samym oraz między nim, a innymi ludźmi. Poniżej przedstawiamy jeden z nich, zweryfikowany przez badania naukowe.

Kiedy mamy skłonność do godzenia się na prośby?
Jak inna osoba może wpłynąć na naszą decyzję?

Drzwi w twarz

The Door in The Face

Kolejny  mechanizm  wpływający na nasze opinie i decyzje, zweryfikowany przez jednego z najsłynniejszych badaczy naukowych.

Kiedy rośnie nasza skłonność do godzenia się na prośby innych ludzi?
Jak świadomie można na nas wpływać?

Niska piłka

The Low-Ball

Obok metod  stopy w drzwi  i  drzwi w twarz  zdefiniowano i naukowo zweryfikowano kolejny mechanizm wywierania wpływu. Intensyfikuje on zaangażowanie człowieka i w efekcie zapewnia jego większą chęć realizowania ustaleń.

Jak powstaje większa chęć realizowania ustaleń?
Na czym polega ten mechanizm?

Wpływ reklamy

O pamięci  niejawnej

Człowiek zapamiętuje reklamy w świadomości oraz w  pamięci niejawnej.  Badania  prof. Didier'a Courbet  z Francji ukazały czas, jaki reklama "niepamiętana" przez człowieka jest jednak pamiętana i wpływa na jego wybory.

Czym jest pamięć niejawna?
Jak długo przechowywana jest w niej informacja pokazana w krótkiej reklamie?

Wpływ środowiska wychowania

Eksperyment prof.Kellogga

Najsłynniejszy eksperyment wychowania międzygatunkowego. Naukowiec wychowywał dziecko człowieka razem z dzieckiem szympansów.

Jaki jest efekt wspólnego dorastania?
Co ustanawia nas ludźmi?

Lee David Ross (1942-2021) - psycholog społeczny, profesor psychologii  Stanford University,  członek  National Academy of Sciences USA.
Badał i obserwował jak ludzie zachowują się w rzeczywistych sytuacjach (negocjacje, konflikty). Pogłębił teorię  atrybucji,  starając się ustalić, jak ludzie wyjaśniają przyczyny zachowań i zdarzeń. Jego odkrycia dostarczyły cennych informacji na temat czynników, które wpływają na osobistą ocenę sytuacji i procesy decyzyjne.

/ PNAS Proceedings of the National Academy of Sciences of the United States of America /

Cechy i poglądy osobiste
nieśmiały - nie nieśmiały
optymistyczny - nie optymistyczny
rywalizacyjny - nie rywalizacyjny
politycznie lewicowy - nie lewicowy
zwolennik feminizmu - nie zwolennik feminizmu
Preferencje osobiste
chleb brązowy - biały
być samemu - z innymi
filmy włoskie - francuskie
życie w mieście - na wsi
koszykówka - piłka nożna
Cechy osobiste
mężczyzna - kobieta
oczy brązowe - niebieskie
prenumeruję gazety - nie prenumeruję
dziecko urodzone jako pierwsze - później urodzone
miasto rodzinne więcej niż 200 tys. mieszkańców - mniej niż 200 tys.
Problemy osobiste  (tak/nie)
myślę o śmierci
trudno jest mi się zaprzyjaźnić
trudno jest mi kontrolować emocje
często jestem przygnębiony
potrzeby emocjonalne są zaspokojone
Osobiste oczekiwania  (tak/nie)
małżeństwo w wieku do 30 lat
lepszy stan majątkowy niż rodzice
mieszkanie poza USA przez rok w ciągu następnych 20 lat
wielka satysfakcja z pracy i kariery
śmierć przed 70 urodzinami
Czynności osobiste  (tak/nie)
oglądam telewizję 30 godzin/miesiąc
gram w tenisa raz w tygodniu
uczestniczę w nabożeństwach raz w miesiącu
oddaję krew raz w roku
prowadzę rozmowy zamiejscowe min. raz w tygodniu
Oczekiwania polityczne  (tak/nie)
usunięcie Nixona z urzędu
kobieta w Sądzie Najwyższym w ciągu dekady
zmniejszenie problemu ubóstwa w ciągu następnych 20 lat
broń jądrowa użyta w działaniach wojennych w ciągu najbliższych 20 lat
odkrycie życia pozaziemskiego do 2000 roku

/ Lee Ross, David Greene, Pamela House,
"The false consensus effect: An egocentric bias in social perception and attribution processes",
Journal of Experimental Social Psychology, 1977, 13(3), 279-301 /

Todd Rogers (ur. 1977) - amerykański psycholog, profesor  Harvard University,  dyrektor wydziału  Behavioural Insights Group  oraz dyrektor Studenckiego Laboratorium Wsparcia Społecznego. Doradca akademicki w brytyjskim  Behavioural Insights Team.

/ Wikipedia EN /

Błąd poznawczy - termin z zakresu psychologii określający nieracjonalne postrzeganie rzeczywistości, wpływające na ludzkie postawy, emocje, rozumowanie i zachowanie. Człowiek tworzy własną  subiektywną wizję rzeczywistości.

Przykładowe błędy poznawcze kliknij link

Benoît Monin - profesor psychologii na  Stanford University,  doktorat obroniony na  Princeton University,  wykładowca  University of Michigan  oraz  Université de Paris.  Jego prace ukazały się w  Journal of Personality and Social PsychologyJournal of Experimental Social PsychologyPsychological Science  oraz  Personality and Social Psychology.

/ Wikipedia EN /

Michael I. Norton (ur. 1975) - profesor psychologii  Harvard Business School,  doktorat obroniony na  Princeton University.  Jego badania wykazały, że wydawanie przez ludzi pieniędzy na doświadczenia sprawia, że czują się bardziej szczęśliwi niż wtedy, gdy wydają pieniądze na przedmioty. Inne jego badania wykazały, że ludzie stają się szczęśliwsi, gdy wydają pieniądze na innych ludzi, niż wtedy, gdy wydają je na siebie.

/ Wikipedia EN /

Sébastien Bohler (ur.1970) - doktor neurobiologii molekularnej na  Université Pierre et Marie Curie,  redaktor naczelny czasopisma  Cerveau & Psycho,  dziennikarz, publicysta, wykładowca i pisarz. Autor książki  Zachłanny Mózg.

/ Wikipedia /


Tomasz Krawczyk (ur. 1973) - autor książki pt. "Metodyka Sprzedaży i Negocjacji" (Ridero, marzec 2020), autor artykułów poświęconych zagadnieniom zarządzania, sprzedaży i negocjacji publikowanych na łamach gazet i miesięczników tj. Puls Biznesu i dwumiesięcznik Optyka. Absolwent  Studium Doktoranckiego Kolegium Zarządzania i Finansów Szkoły Głównej Handlowej  w Warszawie.
Doświadczenie praktyczne w sprzedaży i negocjacjach od 1994 r. W kolejnych latach - prowadząc już szkolenia biznesowe - wprowadzał firmy na wybrane rynki, opracowując strategię działania i prowadząc fizyczne działania handlowe. Dzięki swoim umiejętnościom, już od roku 2002 wynajmowany do przygotowywania firm do negocjacji i reprezentowania ich w tym procesie. Negocjator i mediator angażowany do rozwiązywania sporów między podmiotami gospodarczymi. Metodyk komunikacji interpersonalnej - opracowane przez niego rozwiązania zostały wdrożone przez firmy koncernowe w innych krajach Europy.

Więcej?  Kliknij link.