Prof. Lee Ross
Prof. Lee Ross przeprowadził w roku 1977 cztery badania, które po raz pierwszy ukazały skalę efektu fałszywego konsensusu. Badania te weszły do kanonu nauki o psychologii myślenia człowieka.
BADANIE 1 Próbę badawczą stanowiło 320 studentów Stanford University. Przedstawiono im opis czterech krótkich historii, napisanych specjalnie na potrzeby badania. W każdej historii przedstawiono sytuację, w której należało dokonać wyboru, spośród wyłącznie dwóch możliwości. Proszono ich o oszacowanie odsetka swoich rówieśników, którzy wybraliby każdy z dwóch proponowanych sposobów działania. Po zapisaniu swojego szacunku proszono o dokonanie własnego wyboru odpowiedzi. Oto przedstawione sytuacje:
|
A. Wychodzisz z pobliskiego supermarketu. Mężczyzna w garniturze pyta Cię, czy lubisz robić zakupy w tym sklepie. Odpowiadasz całkiem szczerze, że tak, lubisz tam robić zakupy, ponieważ jest blisko twojego domu, ma dobre produkty i w dobrych cenach. Następnie mężczyzna ujawnia, że Twoja odpowiedź została sfilmowała i prosi Cię o podpisanie zgody na wykorzystanie nagrania w reklamie telewizyjnej danej sieci supermarketów. Jaki procent Twoich rówieśników według Ciebie podpisałoby zgodę? Jaki odsetek Twoich rówieśników odmówiłoby podpisania zgody? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.
B. Rozpoczynasz studia i przyjeżdżasz na pierwszy dzień zajęć. Profesor mówi, że ocena z jego przedmiotu będzie zależała od pracy złożonej do niego podczas ostatnich zajęć. Daje Wam możliwość wyboru z dwóch wariantów napisania pracy zaliczeniowej: możecie pracować samodzielnie lub w trzyosobowych zespołach, gdzie składana będzie jedna zbiorcza praca grupowa. W pierwszym wariancie każdy student będzie oceniony indywidualnie, podczas gdy w drugim przypadku, wszystkie trzy osoby pracujące razem otrzymają taką samą ocenę. Jaki procent Twoich rówieśników, według Twoich szacunków, wybrałoby pracę w grupie? Jaki odsetek Twoich rówieśników wybrałoby zaliczenie indywidualne? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.
C. Podczas jazdy przez obszar miejski zostajesz zatrzymany przez policjanta, który informuje Cię, że Twoja prędkość została zmierzona za pomocą radaru. Według urządzenia jechałeś z prędkością 35 mil/h, gdzie dozwolone było 25 mil/h. Uważasz pomiar za prawidłowy, bo masz świadomość przekroczenia przez siebie prędkości. Po odjechaniu sprawdzasz otrzymany dokument i stwierdzasz, że notatki dotyczące pogody, widoczności, czasu i miejsca naruszenia przepisu są nieprawidłowe. Pismo informuje, że możesz zapłacić mandat w wysokości 20 USD przelewem lub musisz stawić się w sądzie rejonowym w ciągu najbliższych dwóch tygodni, aby zakwestionować poprawność wystawienia mandatu. Jaki procent Twoich rówieśników, według Twoich szacunków, zapłaciłoby 20 USD przelewem? Jaki odsetek Twoich rówieśników wybrałby zakwestionowanie mandatu i skierowanie sprawy do sądu? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.
D. Kongres USA proponuje ożywienie programu kosmicznego i przeznaczenie dużych sum na załogową i bezzałogową eksplorację Księżyca oraz planet najbliższych Ziemi. Zwolennicy programu twierdzą, że zapewni on wzrost miejsc pracy, pobudzi technologię i pobudzi narodową dumę. Przeciwnicy argumentują, że program kosmiczny będzie wymagał albo wzrostu podatków, albo też zabrania dużych pieniędzy z innych ważnych krajowych działań. Ponadto zaprzeczają, że przyniesie on pożądane efekty, o których mówią zwolennicy programu. Obie strony oczywiście odrzucają wzajemne roszczenia i ostatecznie przeprowadza się publiczne referendum. Jaki procent Twoich rówieśników, według Twoich szacunków, głosowałoby za zwiększeniem wydatków na program kosmiczny? Jaki odsetek Twoich rówieśników głosowałoby przeciw? Łączne szacunki powinny wynieść 100%.
|
WYNIKI: W przypadku każdej historii, osoby badane miały tendencję do oceniania wybranej przez siebie odpowiedzi, jako bardziej prawdopodobnej do wybrania przez rówieśników. Wyniki statystyczne ukazały, że średnio 70% uczestników badania spodziewało się, że inne osoby dokonałyby takiego samego wyboru, co oni. Przy charakteryzowaniu ludzi wybierających poszczególne opcje, osoby badane używały więcej skrajnych i negatywnych ocen w stosunku do ludzi wybierających opcję inną, niż oni.
Pierwsze badanie wykazało, że ludzie mają tendencję do przeceniania stopnia aprobaty przez innych ludzi swoich własnych decyzji i wyborów. Postanowiono przeprowadzić kolejne badanie, które zbada, czy ludzie przeceniają również stopień podzielania przez innych ludzi ich nawyków, preferencji, lęków, codziennych czynności, a nawet cech osobistych.
BADANIE 2 Próbę badawczą stanowiło 80 studentów Stanford University. Przedstawiono im kwestionariusz zawierający 35 cech charakteryzujących człowieka. Osoby badane kategoryzowały siebie pod kątem danych cech i szacowały odsetek rówieśników w ogóle, którzy pasują do każdej z podanych kategorii.
WYNIKI: Osoby badane oceniły, że ich rówieśnicy podzielają cechy / poglądy / problemy zaznaczone przez nich w kwestionariuszu, jako cechujące ich samych. W sumie na 35 cech, aż w 33 z nich osoby badane uważały, że inni ludzie podzielają te same cechy charakteru, zachowania i preferencji.
BADANIE 3 Próbę badawczą stanowiło 104 studentów Stanford University. Osobom badanym przedstawiono dwie nieco różniące się od siebie wersje jednej sytuacji. Następnie proszono o wskazanie, którą z dwóch alternatyw wybraliby osobiście i poproszono o oszacowanie odsetka rówieśników, którzy podjęliby każdą z dwóch możliwych decyzji. Oto pierwsza wersja danej historii:
|
Oficjalnym wymogiem kursu wprowadzającego do psychologii jest udział w minimum trzech eksperymentach w ciągu kwartału. Karty zapisów do eksperymentów są umieszczone na tablicy ogłoszeń na korytarzu, co pozwala studentom wybrać dogodny dla siebie czas na wybór tematu badania. Decydujesz się zapisać na jeden z nich, opisany jako "badanie dotyczące nastawienia".
Stawiasz się w wyznaczonym czasie i miejscu, gdzie eksperymentator opisuje swoje badanie. Wyjaśnia, że zajmuje się perswazją i zmianą postaw ludzi. Eksperyment będzie porównywał skuteczność różnych rodzajów technik komunikacji. Mówi, że dziś potrzebuje osób, które będą chodziły po kampusie przez 30 minut nosząc tablicę "kanapkową", na której będzie napis: "Jedz u Joe". W trakcie jej noszenia będą również notować liczbę osób, które będą coś do nich mówiły oraz ich płeć i rodzaj komentarza (pozytywny, negatywny, neutralny).
Na koniec eksperymentator podkreśla, że nie jesteś zmuszony do udziału, ale oczywiście wolałby, abyś spełnił jego prośbę o założenie tablicy i dokonanie niezbędnych obserwacji. Osoby, które zdecydują się nie uczestniczyć, wyjaśnia, nie będą miały szansy nauczenia się czegoś interesującego i wsparcia projektu badawczego, ale mimo to otrzymają zaliczenie na poczet wymaganej liczby udziału w badaniach.
Jaki procent twoich rówieśników zgodziłoby się nosić tablicę po kampusie? Jaki odsetek odmówiłoby jej noszenia? (suma powinna wynieść 100%)
|
Druga wersja historii różniła się wyłącznie brzmieniem napisu na tablicy. Zamiast "Jedz u Joe", napis brzmiał "Żałuj" (Repent).
Na zakończenie osoby badane zapytano, czy osobiście zgodzą się, czy też odmówią noszenia tablicy kanapkowej. Byli również zobowiązani do określenia cech typowej osoby w ich wieku i płci, która zgodziłaby się nosić tablicę, oraz typowej osoby, która odmówiłaby jej noszenia. Cechy, na podstawie których określano "typowe osoby" to: kooperatywność, nieśmiałość, agresywność, uległość, atrakcyjność, dociekliwość, prawość i cynizm.
WYNIKI: Osoby badane w swoich wyborach podzieliły się blisko po równo: połowa zgodziłaby się nosić tablicę, druga połowa odmówiłaby jej noszenia; w pierwszej grupie połowa zgodziłaby się nosić tablicę z napisem "Jedz u Joe" i połowa zgodziłaby się nosić tablicę z napisem "Żałuj". Szacując konsensus średnio wszystkie osoby badane określiły, że 64% innych ludzi wybrałoby tak samo, jak oni.
BADANIE 4 Próbę badawczą stanowiło 80 studentów Stanford University. Podobnie jak w badaniu nr 3, studenci zostali zapytani, czy zgodzą się w ramach "badania komunikacji" chodzić po kampusie z tablicą z napisem "Jedz u Joe" lub złowieszczym "Żałuj". W tym badaniu prof. Lee Ross zamierzał sprawdzić, czy wyniki wyjdą podobne do wyników badania nr 3 oraz, wprowadzając jedną zmianę, czy będzie różnica w ocenie "typowych ludzi", kiedy osoby badane nie będą oceniać hipotetycznych ludzi, a będą oceniać konkretne osoby.
Na początku poproszono uczestników o wypełnienie kwestionariusza, w którym przedstawiono wiele działań człowieka i należało przy każdym z nich zaznaczyć lubię / nie lubię. Po tym przedstawiono przebieg badania (noszenie tablicy z napisem przez 30 min. po terenie kampusu). Gdy badany podjął własną decyzję o noszeniu lub nie noszeniu tablicy, poproszono go o dokonanie oceny społecznego konsensusu co do swojego wyboru. Następnie poproszono o ocenę cech jednej osoby, która się zgodziła i jednej, która odmówiła noszenia tablicy. Byli to rzekomo uczestnicy wcześniejszej edycji tego badania, w związku z tym naukowiec posiadał wypełnione przez nich kwestionariusze z zaznaczonymi preferencjami (lubię / nie lubię). W rzeczywistości kwestionariusze te zostały opracowane przez eksperymentatora na potrzeby niniejszego badania. Jeden z kwestionariuszy (A), należący do osoby, która zgodziła się nosić tablicę informował, że osoba ta lubiła "chodzić, czytać, rzeźbić, biegać, huśtać się, leżeć na plaży i jeść", a nie lubiła "przebywać w tłumie, przebywać w pomieszczeniu przez cały dzień, poczucia presji ze strony ludzi oraz konieczności prowadzenia z nimi rozmowy". Drugi kwestionariusz (B), należący do osoby, która odmówiła noszenia tablicy sugerował, że osoba ta lubiła "słuchać, rozmawiać, śmiać się, piec, zajmować się sztuką i rękodziełem, bawić się z psem oraz drażnić bliskich przyjaciół", ale nie lubi "pisać prac semestralnych, siedzieć na nudnych zajęciach, przebywać ze źle wychowanymi dziećmi lub nieprzyjemnymi dorosłymi".
WYNIKI: Wyniki badania nr 4 są praktycznie takie same, jak wyniki badania nr 3. Potwierdziło ono powtarzalność stopnia występowania efektu fałszywego konsensu, oraz języka opisu innych ludzi, wykazujących postawę podobną lub odmienną. Badanie ukazało również, że na ocenę innych ludzi nie wpływa fakt ich lepszego poznania. Kluczowym kryterium oceny innego człowieka był wyłącznie fakt podjęcia decyzji zgodnej lub odmiennej z decyzją osoby badanej.
Opracował Tomasz Krawczyk na podstawie:
Lee Ross, David Greene, Pamela House, "The false consensus effect: An egocentric bias in social perception and attribution processes", Journal of Experimental Social Psychology, 1977, 13(3), 279-301
nieśmiały - nie nieśmiały
